Est definidu cun sa paràula launeddas s'aeròfonu a limbedda simple cun tres cannas. Un'istrumentu antigu meda e tìpicu de sa Sardigna meridionale. Abarradas belle che pare cunforma a sa figura e a sos piessignos de costrutzione, podent èssere insertadas in sa famìlia de sos aeròfonos policàlamos chi tenent, comente antepassados comunes, sos clarinetos bicàlamos egitzianos e sumeros.
Est definidu cun sa paràula launeddas s'aeròfonu a limbedda simple cun tres cannas. Un'istrumentu antigu meda e tìpicu de sa Sardigna meridionale.
Is launeddas, chi sun abarradas belle che pare cunforma a sa figura e a sos piessignos de costrutzione, podent èssere insertadas in sa famìlia de sos aeròfonos policàlamos (cun prus de una canna), chi s'agatant oe etotu in su Mediterràneu e chi tenent, comente antepassados comunes, sos clarinetos bicàlamos egitzianos e sumeros. Unu de sos piessignos meros de is launeddas est su de àere duas cannas melòdicas, in prus de sa canna de bordone (sa prus longa e sena istampas, numenada su tumbu). Sa canna mesana, narada sa mancosa manna, est ligada a su tumbu cun s'ispau e ambas duas si mantenent cun sa manu manca; sa prus minore, sa mancosedda, si leat cun sa manu destra. In sas duas cannas melòdicas bi sunt chimbe istampas cuadrangolares: bator s'apoddigant cun s'ossu de sos pòddighes, mentras in su de chimbe, chi si narat arrefinu, si ponet sa chera de sas abes pro megiorare s'intonadura de s'istrumentu. In pitzu a sas tres cannas est insertada una cannitedda, sa cabitzina chi, intatzende•la in tres partes, si faghet sa limbedda. Is launeddas sunt sonadas a alenu sighidu (o respiratzione tzirculare), una tècnica particulare pro more de sa cale, in sa fase de s'espiratzione, si prenant sos càvanos de unu tantu de àera chi posca, a bellu a bellu, est bogada a foras cando su sonadore ispirat cun su nasu; de custa manera si podet sulare in intro de s'istrumentu una cantidade de àera de sighidu. Sa proportzione intre sos sonos de base de sas tres cannas e intre sas chimbe notas de sas duas cannas melòdicas no est che pare. De custa manera, mudende custa proportzione, nd'essint a foras cuntzertos diferentes, est a nàrrere tipos diferentes de istrumentu. Ogni cuntzertu s'iscrezèniat dae sos àteros pro su mollu piessignadu de s'iscala (ma semper e cando in intro de s'iscala majore), e pro su nùmene chi lu distinghet (mediana, fiorassiu, puntu de òrganu, etc.). A ogni cuntzertu currispondent sonadas particulares chi non si podent fàghere cun àteros istrumentos.
Su repertòriu de is launeddas est cullegadu mescamente a sos momentos de sa festa, in ue, in su tempus passadu prus chi non in dies de oe, teniant una funtzione sotzializante. In sas occasiones religiosas, is launeddas sunt impreadas pro acumpangiare sa liturgia de sa Missa e sas professones. Ma s'espressividade prus manna de custu istrumentu essit a campu in sas festas profanas, acumpangende dansas e ballos de grupu. S'istrutura musicale de sos ballos, rica e bundante, sighit su desvilupu rìtmicu-melòdicu de mòdulos temàticos connòschidos (chi li narant "modas"). Totu subra sa base de unu printzìpiu de mudòngiu chi distinghet ogni sonada: espressadas chi sunt intre su de propònnere elementos giai connòschidos e su de fàghere a nou àteru materiale musicale. In unas cantas ocasiones is launeddas perdent su rolu issoro de istrumentu solista e las impreant pro acumpangiare sa boghe. Oe su mundu de is launeddas tenet balia manna e est in crèschida. Difatis giòvanos medas seberant custu istrumentu pro more finas de s'isparghidura de paritzas iscolas. Si dae unu chirru galu aguantat s'impreu chi respetat su repertòriu e sas ocasiones traditzionales; dae s'àteru chirru is launeddas las impreant a supridu sos grupos (sardos e nono) chi faghent isperimentatzione e in cuddos chi sighint su mollu de su jazz.
Is launeddas "dal vivo" si podent ascurtare in su cuntestu de paritzas festas patronales in biddas medas de sa Sardigna meridionale. S'ocasione prus nòdida est sa sagra de Santu Efis de Casteddu (su primu de maju), a dae chi su sonu de deghinas de launeddas sonant in sa professone chi acumpàngiat su santu a su mare. In sas colletziones de istrumentos sardos, in cuddas de prus importu, b'at cuntzertos diferentes. B'at finas paritzas regortas privadas de launeddas, che a cuddas de Robertu Corona de Cuartùciu, e de Orlandu Mascia de Maracalagonis. Totu sos prus mannos sonadores de launeddas tenent, a su sòlitu, unu nùmeru desempradu de tipos de custu istrumentu: comente sos duos maistros mannos Luisu Lai e Aurèliu Porcu (chi tenet su meressimentu de àere fatu subravìvere s'istrumentu cando, in sos annos setanta, fiat intradu in crisi). Tenimus finas unu nùmeru bundante de costruidores ispetzializados de launeddas, comente a Giùliu Pala, Lutzianu Montisci e Luisu Pilu, e pro more issoro est assigurada sa continuidade de s'istrumentu.
Bibliografia
A.F. Weis Bentzon, The launeddas. A Sardinian folk-music instrument, I-II, Copenhagen, Akademisk Forlag, 1969 (ed. it. Launeddas, Cagliari, Iscandula, 2002);
Efisio Melisi avec Gavino de Lunas et Antonio Pisano. Les launeddas en Sardaigne, a cura di R Leydi-P. Sassu, compact disc con libretto, Silex Y225106 Cedex 1994;
F. Giannattasio, "Suonare a bocca. Elementi di 'teoria e solfeggio' dei suonatori di launeddas sardi", in Forme e comportamenti della musica folklorica italiana. Etnomusicologia e didattica, a cura di G. Giuriati, Milano, Unicopli, 1995, pp. 203/230;
Launeddas. Efisio Melis e Antonio Lara, a cura di P. Sassu, compact disc con libretto, rdc 5025, San Germano (Alessandria), Robi Droli, 1995;
G. Fara, Sulla musica popolare in Sardegna, a cura di G.N. Spanu, Nuoro, Ilisso, 1997 (raccolta di pubblicazioni varie a partire dal 1909);
Launeddas, a cura di G. Lallai-Associazione Culturale Cuncordia a launeddas, Cagliari-Nuoro, AM&D-ISRE, 1997;
M. Lutzu, "Chi suona prega tre volte. La musica strumentale nel repertorio popolare sardo", in Tracce di Sacro. Percorsi musicali nei canti religiosi della Sardegna, a cura di E. Garau, Cagliari, Condaghes, 2003, pp. 35-61.
Aggiornamento
Testi
Autore : Melis, Monia
Anno : 2017
Autore : Melis, Monia
Anno : 2017
Risultati 2 di 1614790
Visualizza TuttiVideo
Audio
Commenti